पठाण सर

बाबांच्या शाळेत एक पठाण सर होते. तिकडे रोशनगेटजवळ कुठेतरी राहायचे. त्यांच्या घरचा "भंगार" घेणे /विकणे असा काही व्यवसाय होता. वडिल, भाऊ ते बघत. हेच एकटे कसे काय शिकले कोण जाणे. नुकतेच शाळेत लागले होते. कधी कधी रोशनगेटहून सायकलवर आमच्याकडे गप्पा मारायला येत. आमच्या वाड्यात बाबांच्या शाळेतले आणखी दोन सर राहायचे. त्यांच्या भरपूर गप्पा चालायच्या.

आमच्याकडे मी म्हणजे बडबड करायला नं. एक. अर्थात चौकोनी घरातली धाकटी मुलगी जशी सगळ्यांची लाडकी असते तशी लाडकी. विश्वासच्या मते ’तुम्ही तिला फार चढवून ठेवता, जरा अभ्यास करायला सांगत जा" आमचे हे बंधुराज म्हणजे ’आदर्श पुत्र’ च . अभ्यासात हुशार! वर्गात यांचा पहिला नंबर येणार! अति व्यवस्थित! यांच्या बुटांचं खोकं सहा महिने तरी चांगलं राहणार, शाळेतून आले की बूट व्यवस्थित खोक्यात! मला ते जमायचं नाही, आईची बोलणी खावी लागायची. शाळेतून आला की वह्या पुस्तके काढून कप्प्यात ठेवणार! शेजारी भिंतीवर वेळापत्रक लावलेले. रात्री अभ्यासानंतर वेळापत्रकाप्रमाणे दप्तर भरून ठेवणार! काही वेळा मला वाटे, मला बोलणी बसावीत म्हणून हा मुद्दामच जास्ती करतो.
मी काय अभ्यास वगैरेच्या भानगडीत पडायचे नाही. पहिलीत असताना मी माझं मराठीचं पुस्तक तीन वेळा हरवलं. दुसर्‍या दिवशी मराठीचा पेपर.
आई म्हणाली , " मराठीचं पुस्तक घेऊन वाचत बस."
’बरं"
दप्तर उघडलं तर काय? मराठीचं पुस्तक बेटं गायब! मला पत्ताच नाही! एकूण प्रसंग बाका. मी दप्तरात मान घालून..... आई समोर उभी!.... आईने पाहिलं, " पुन्हा हरवलं!" मग उपदेशाचा एक मोठ्ठा डोस! मराठीच्या पुस्तकाने चौथ्यांदा हरवायला नको होतं. आमच्या बंधुराजांना परमानंद झाला. त्यांनी ही बातमी वाडाभर पोचविली. बाबा शाळेतून आल्या आल्या त्यांना ही महत्त्वाची बातमी दिली. एकूण घडलेलं रामायण बाबांच्या लक्षात आलं असणार. ते काही बोलले नाहीत. ” चल आपण नवीन आणूया " म्हणाले. आमची स्वारी बाबांबरोबर दुकानात. तीन चार दुकाने फिरलो कुणाकडेही पहिलीचं मराठीचं पुस्तक नव्हतं.
पाचव्या दुकानात, दुकानदार म्हणाला," ये टाईमपे बुका मिलते नही, जून मे लेनेका" एप्रिल महिना होता.
बाबा म्हणाले, "आपका बराबर है. लेकीन ये हमारी बच्ची है ना, बहोत पढती है, जूनमे किताब लेनेका और वहीं एप्रिलतक पढनेका? उसे चलता नहीं. हम जूनमे एक किताब लेते है, फिर सितंबर मे लेते है, फिर दिसंबर मे लेते है.................." मी एवढंसं तोंड करून उभी! बाबांची व्यथा त्या दुकानदाराला कळली, त्याने त्याच्या दुकानात काम करणार्‍या पोर्‍याला माळ्यावर चढवले आणि एक शेवटचे पहिलीचे मराठीचे पुस्तक काढून आम्हांला दिले. ” जगन कमल बघ,.... हैबती आणि गैबती, पुन्हा माझ्या ताब्यात आले." हुश्श!
तर काय सांगत होते, हं, माझं हे असं!
मी तिसरीत असताना बाबांनी मला ’शारदा मंदिर" आणि विश्वासला " सरस्वती भुवन" या औरंगाबादमधील प्रतिष्ठीत शाळांत घातले. एकाच संस्थेच्या त्या मुलींची आणि मुलांची अशा शाळा आहेत. विश्वास तेव्हा पाचवीत होता. पाचवीचा वार्षिक परीक्षेचा निकाल लागला तेव्हा तो शाळेच्या पाचवीच्या सातही तुकड्यांमधून पहिला आला. मला काहीतरी बावन्न/ चोपन्न टक्के होते. विज्ञानाच्या पेपरमधे कारणे सांगा, हा प्रश्न मी चूक की बरोबर असा सोडवला होता. कारणं मला माहितच नव्हती, म्हणून ती विधाने बरोबर आहेत असे मी ठोकून दिलेले. गणितातही दिलेले गणित येत नव्हते मग त्या प्रकारच्या मला येत असणार्‍या गणितातील आकडे मी परीक्षेत लिहिले आणि बरोबर सोडवून दाखवले.

आहे त्या परीस्थितीत डोकं लढवून बाहेर पडायचं ही कला मला फार पूर्वीच अवगत झालेली होती.
अभ्यासाचं जावू देत, मला ज्या इतर असंख्य कला अवगत होत्या त्यावर मी खूष होते. खरं म्हणजे गणित मला आवडायचं. वाडाभर मी पाटी घेऊन मला गणितं घाला म्हणत फिरायचे. विश्वासची, मोठ्या वर्गांची मराठीची, इतिहासाची पुस्तके वाचायचे. मी अभ्यासात हुशार नाही असाच माझा समज होता, मला मार्कही तसलेच पडायचे.

एकदा पठाण सर दुसर्‍या कुठल्यातरी सरांबरोबर बोलत बसलेले. पठाण सर तयारी करून शिकवायला जायचे. ते नविन होते, त्यांना अडचणी असायच्या. ते असंच काहीतरी भूगोलावर बोलत होते. मी तिसरीत असेन. जगातले वेगवेगळे खंड असं काहीतरी, नकाशा घेऊन कुठला अमेरिका खंड, कुठला आफ्रिका, कुठला युरोप त्यांच्या सीमा वगैरे. ते म्हणाले , " हा युरेशिया कुठला?" त्यांना प्रश्न पडलेला. मी तिथेच होते, मी म्हणाले, "युरोप आणि आशियाला मिळून युरेशिया म्हणतात" आणि पुढे त्यांच्या खंडांबद्दलच्या आणखीही प्रश्नांना उत्तरे दिली आणि खेळायला गेले.

बाबा शाळेतलं सांगत होते... बाबांच्या शाळेत स्टाफरूमधे विश्वास कसा हुशार आहे, स्कॉलरशिप मिळवली, असा काहीतरी विषय चालू होता, तेव्हा पठाण सर म्हणाले, " एसआरसरकी बच्चीभी शार्प है, तुमने कभी उससे बात की है? बहोत होशियार लडकी है. देखते रहो" ......... मी चमकले.

माझे घरी दारी लाड व्हायचे पण कोणी मला हुशार म्हंटलेलं नव्हतं, हं विश्वासचं कौतुक खूप ऎकलेलं. आपण काही त्याच्यासारखे नाही हे मी मनात कुठेतरी मान्य केलेलं.

माझ्या अभ्यासातल्या हुशारीचं कुणीतरी कौतुक करावं असा तो पहिला प्रसंग होता.

अरे! मला जमेल की त्यात काय! मीही हुशार आहे. मीही मार्क मिळवू शकते. अशी माझ्या मनात बांधणी व्हायची ती सुरूवात होती.

माझा आत्मविश्वास जागं करण्याचं काम त्यांनी केलं. पुढे मी फार अभ्यासाच्या मागे लागले असं नाही, मार्क मिळवायला लागले.

********

छोट्या छोट्या मुलांना "तुला येतं", "तू करू शकशील", "वा! कशी हुशार आहेस तू!", "मस्त! खूप छान केलं आहेस".... अशा छोट्या छोट्या वाक्यांची गरज असते. तुम्ही ही वाक्ये वापरता ना?

********
पठाण सरांना मी कधी भेटले नाही. आमच्या लग्नात कदाचित, मिनिटभर. ... खूप खूप वर्षांपूर्वी तुम्ही एक चांगलं काम केलेलं आहे, हे त्यांना सांगायचं राहून गेलेलं आहे.

********